Een niet-waarheid is in het politieke bedrijf nog geen leugen

Strikt genomen betekent liegen: ‘niet de waarheid zeggen’. Maar wat is dé waarheid? Als je in je eigen verhalen, fantasieën of herinneringen gelooft, is dat jouw waarheid. Een ander kan daar heel anders over denken en jouw uitspraken als leugens bestempelen. De minst schadelijke en meest voorkomende vorm van liegen is het leugentje om bestwil. Die kennen we allemaal.

Politiek gezien betekent liegen wat anders en hoort het tot het vak en heeft daardoor veel interessantere dimensies. Politici hebben niet liegen en toch niet de waarheid vertellen tot een kunst verheven.

Carl Paul Maria Romme voormalig voorman van de Katholieke Volks partij zei het eens kernachtig: vertel altijd de waarheid, de volle waarheid; doch nimmer de volledige waarheid.

Mark Rutte schrijft hedendaagse geschiedenis als hij zegt: ik kan niet liegen over het feit dat ik niet heb gelogen.

Het beeld dat ons nu met feiten (functie elders, notulen ministerraad, geheugen verkenners, ‘president’ Rutte ) wordt opgedrongen is dat alle politici leugenaars zijn….. Dat is pertinent onjuist.
Wie namelijk de waarheid van de zaak na enig nadenken beschouwt ziet slechts de beeldvorming van hetgeen de kern van het politieke bedrijf is.
Futiliteiten met marketing technieken opblazen en net doen alsof men elkaar tot in het diepste verafschuwt behoren tot het vak. Dit om met populistische vertoon op een vluchtige manier de gunst van de volkse massa te verwerven.
Eigenlijk is dat een vorm van gedoogd jokken, iedereen weet overigens wel dat de niet-waarheden in kwestie erbij horen en voorspelbaar zijn.

Zonder die niet-waarheden zou het bovendien veel moeilijker zijn om een politicus te plaatsen op een lijn van waarden (continuüm) om te bepalen of deze een (tijdelijke) vertegenwoordiger is van rechtse of linkse politiek. Bovendien is het een vorm van entertainment.

Het begrip leugen impliceert dat een politicus welbewust de zaak zit te bedonderen en dat is met rechts of linkse ideologen in principe niet het geval. Politiek bestaat nu eenmaal voor de ene helft uit beeldvorming en voor de andere helft uit de kunst om mensen uit zichzelf in een gekozen beeld te doen geloven.
Een politicus beschuldigen van liegen is dus een cliché. Het is afgezaagd. Het treft geen doel. Iets naar voren brengen dat soms op gespannen voet staat met de waarheid, hoort bij het politiek bedrijf. Iedereen weet dat. En bovendien staat voorop dat de toehoorder zelf bepaalt wat hij accepteert als de waarheid.

De Italiaanse filmregisseur Frederico Fellini huldigde het principe dat de leugen interessanter is dan de waarheid. Hij gebruikte dat gegeven als beeldvorming in zijn films. Verzonnen herinneringsflashbacks werden in zijn films opgevoerd als waargebeurde feiten.

De Nederlands politiek zou dan ook niet misstaan op een filmset van Fellini. Een film waarbij politici (acteurs), mediapersoneel (film medewerkers)  op het Binnenhof (de set) in één filmopname door elkaar lopen. Wat is de werkelijkheid en wat is gespeeld?

De volgende acteurs waren in oude filmbeelden te zien

De historicus Loe de Jong beweerde in 1978 tijdens een televisie-uitzending dat Tweede Kamerlid Willem Aantjes tijdens de Tweede Wereldoorlog lid was van de SS en daarover had gelogen. Het CDA vroeg partijgenoot  Aantjes onmiddellijk te vertrekken en dit deed hij. Kort daarop bleek dat het een valse beschuldiging van De Jong was. Een leugen van een onderzoeker die een waarheidsgetrouwe politicus toch de kop kostte.

Het Kamerlid Tara Singh Varma (Groenlinks) beweerde in 2001 dat ze zou lijden aan een dodelijke vorm van kanker. Ze besloot daarom in mei 2001 om de Tweede Kamer te verlaten. Een maand later bleek dat Singh Varma helemaal niet ziek was. Ze leefde in haar eigen verzonnen wereld.

Op 8 november 1982, drie dagen na zijn aantreden als staatssecretaris, moest Charles Schwietert (VVD) de Tweede Kamer weer verlaten. In zijn CV loog hij dat hij de titel doctorandus bezat en dat hij luitenant was geweest in het leger. Zijn hoogst behaalde rang was in werkelijkheid korporaal en hij had nooit een opleiding aan een universiteit afgerond.

Philomena Bijlhout (LPF) wist dit record in 2002 te verbeteren. In het kabinet Balkenende I was Bijlhout slechts voor enkele uren staatssecretaris, daarna trad ze af. Tijdens haar aanstelling verklaarde Bijlhout dat ze ten tijde van de Surinaamse Decembermoorden in 1982 geen lid meer was van de burgermilities van het regime Bouterse. RTL Nieuws toonde echter dezelfde dag foto’s waaruit bleek dat Bijlhout nog in 1983 actief was geweest in de milities. Tja, gelogen dus.

John Leerdam (PvdA) sprak niet de waarheid toen hij werd geïnterviewd tijdens een Radioprogramma. Leerdam ging serieus in op vermeende uitspraken van de Israëlische oud-premier Ariel Sharon. Leerdam hield echter verborgen dat Sharon toen al zes jaar in coma lag. De dreiging van de uitspraak van de oud-premier – dat Israël asiel zou verlenen aan Assad, de president van Syrië – was al lang weer verleden tijd. Na deze blunder was Leerdam nog niet klaar met verzinsels. Toen hem werd gevraagd wat hij dacht over de straatterrorist ‘Jael Jablabla’ beweerde Leerdam zich te hebben verdiept in de zaak en vicefractievoorzitter Jeroen Dijsselbloem er al over te hebben gesproken. Jael Jablabla alleen bestond helemaal niet; het was een verzonnen figuur.

VVD-politica Ayaan Hirsi Ali had tijdens haar asielprocedure een andere naam en geboortedatum opgegeven. Dat noopte toenmalig Minister van Vreemdelingenzaken Verdonk om het Nederlanderschap van haar te betwisten. Dat koste Ayaan haar Kamerzetel en leidde tot de val van kabinet Balkenende II.

De Tweede Kamer werd onjuist ingelicht door minister Ivo Opstelten (VVD) over de deal die staatssecretaris Fred Teeven (VVD) had gemaakt met drugshandelaar Cees H.
Opstelten loog in 2014 dat er 1,25 miljoen was betaald aan Cees H., dit bleek echter 4,7 miljoen te zijn. Beide ministers besloten na deze bekendmaking op te stappen.

Halbe Zijlstra (VVD) loog over een bezoek aan president Vladimir Poetin. Hij maakte in 2018 bekend daarom af te treden als minister van Buitenlandse Zaken.

Kortgeleden twitterde Thierry Baudet (FvD) over twee vriendinnen die in de trein door Marokkanen lastig zouden zijn gevallen. Later bleek het om conducteurs in burger te gaan.

En één misleiding uit het land van de founding fathers van de ‘moderne’ politiek. ‘Brexiteers die stemmen wonnen met leugens, manipulatie en onuitvoerbare beloftes hebben nu het hoogste ambt in handen’, schreef Joris Luyendijk in de NRC. Hij bestempelde de totstandkoming van de Brexit op basis van leugens, manipulatie en onuitvoerbare beloftes.

Nog eentje dan, uit Frankrijk. Wel een bijzondere.
In het Frankrijk van de jaren ’50 was het senator, en de latere president, François Mitterrand die een beschieting van zijn auto op wonderbaarlijke wijze overleefde. Hoewel? Al gauw kwam de ware toedracht uit, hij ensceneerde een rechtse aanslag op zijn leven, waardoor zijn populariteit opleeft.

De waarheid zeggen is dus niet hetzelfde als geloofwaardig zijn. Ik las ergens dat een PVV-stemmer eens zei: ‘Het klopt niet wat Geert Wilders zegt, maar hij heeft wel gelijk’.

Doen alsof we ten hevigste geschokt zijn als een politicus een niet-waarheid verkondigt is dus ook en vorm van….., vul het zelf maar in.