Waar komt toch die ontevredenheid vandaan die bij grote groepen medemensen zichtbaar is?
Vaak is de verklaring dat het een opstand is tegen de elite die in de beleving van zovelen de touwtjes in handen heeft en elkaar het balletje fijntjes toespeelt. Daarbij vooral het financiële eigenbelang voor alles laat prefeleren.
De instabiliteit van de financiële sector is de motor geweest van het populisme in Europa. ”Primair is het de bankensector geweest’’, aldus minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem onlangs.”Een totale ontwrichting van het vertrouwen van mensen, van pensioenen van mensen, van werkperspectief”.
Die elite moet worden afgebroken is de drijfveer van vele ontevredenen; in de verwachting dat het daarna beter wordt. Een verwachting die overigens zo oud is als de weg naar Rome.
Opmerkelijk is het dat de ontevreden mens feitelijk al enige decennia in beginsel niet meer economisch of klasse gebonden is. Eigenlijk bestaat de elite die de ontevreden bevechten dus al lang niet meer. De leeggevallen plaatsen zijn, door de vrijwel afgenomen scheiding tussen maatschappelijke klassen gewisseld en ingenomen door slimme maar tegelijkertijd doorsnee mensen uit de samenleving. De ontevredenheid richt zich dan ook eigenlijk juist op het ontbreken van een echte elite en op de ‘zetelrovers’ die ervoor in de plaats kwamen.
Wie de bekend uitspraken kent: adel verplicht en als we besluiten nemen dan volgen we de koninklijke weg, snapt wat ik bedoel met de uitspraak dat we echte elite missen.
Overigens is wat de kern van de ontevredenheid is en wat dan beter moet worden ook niet uniform, laat staan helder. Zichtbaar is het in dat vele pleitbezorgers in dat onbekende ontevredenheids gat springen. Die lui tamboereren ‘het’ wel even te zullen gaan regelen. Ondertussen vormen ze zelf een nieuwe kaste van wat gemakshalve elite wordt genoemd.
De groeiende hoeveelheid op deze politiek geïnspireerde partijen kunt u straks op uw stembriefje terugvinden. Maar dit terzijde
Verontrustend is het dat vele ontevredenen in de samenleving niet beseffen waaraan wij onze enorm gegroeide welvaart te danken hebben en zich zo gemakkelijk overgeven aan de profeten van heden. Een dankbare terugblik op de geschiedenis die deze welvaart heeft mogelijk gemaakt, ontbreekt doorgaans. De waarden en idealen uit de verlichte negentiende en de voorafgaande eeuwen zijn grotendeels verloren gegaan voor de hedendaagse ontevreden mens.
De ontevreden mens ervaart zijn toestand als natuurlijk en vanzelfsprekend, als een gegeven waar hij recht op heeft in plaats van hem te zien als een situatie die ook plichten en verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Autoriteiten worden bij voorbaat gewantrouwd, maar moeten tegelijkertijd er wel voor zorgen dat de (vaak individuele) vanzelfsprekende gelukkige toestand in stand blijft.
De ontevreden mens leeft daarbij van dag tot dag. Vrij van alle geestelijke inspanning, maat of waarheid als richtsnoer, waart hij doelloos door het leven. Om toch een houvast te hebben als compensatie voor het gebrek aan geestelijk evenwicht, klampt hij zich vast aan het gewicht van de massa, dat hem door het leven moet leiden. Het fenomeen van massagedrag, hypes en (sport)hysterie, is zichtbaar.
Angst en begeerte aangewakkerd door prikkels van een selectief en tegelijkertijd spectaculair groeiend en in te huren media landschap regeren het gedrag van de massa. En wanneer deze massa haar profeten laat regeren, wanneer de democratie massademocratie is geworden, dan dat zal de ware democratie ophouden te bestaan. Althans dat roepen de uitstervende restanten en nazaten van de echte elite.
Bovenstaande tekst zal bij degenen die dit lezen de wenkbrauwen doen fronzen. Zo’n huiskamer cultuurfilosofietje is niet iets dat je in een column van Meander verwacht.
Het is dan ook niet aan mijn geest ontsproten.
Het betreft een samengevatte en in beeldende vorm vervatte tekst uit 1937 dat in een boekje van Ortega Y Gasset verscheen. Opstand der horde heet dat boekje. Tegenwoordig wordt de term horde vervangen door die van massamens. Opstand der Horde of Opstand van de Massamens, onder die titel vind je het terug in de boekwinkel.
Lang voor de kritiek op de consumptiemaatschappij en op een vraatzuchtige, ecologisch onverantwoorde levensstijl, fulmineerde ook Jacques de Kadt tegen het oprukken van de ‘maagmens’ in onze contreien. De massa’s, zo schreef hij in 1939 in zijn boek Het fascisme en de nieuwe vrijheid, zijn in de ban van het ‘ideaal van een warme stal, goed voer en een pretje op z’n tijd’.
In de huidige tijd, een kleine eeuw nadat Ortega en De Kadt hun analyses en voorspellingen opschreven, ontdekken hedendaagse mensen die deze geschriften kennen dat ze niet alleen over het verleden gaan maar actueel zijn en over henzelf handelen.
Ook ik had dit gevoel al een tijdje. Maar de mededelingen van een voorbeeld stellende politicus tegen een onwelgevallige rechterlijke uitspraak: dat Nederland een ziek land is geworden, democratische gekozen bestuurders daarbij wegzet als multiculturele elite, rechters knettergek verklaart en haters van zijn partij noemt, voorts strooit met nep-dit en nep-dat, leidde tot deze herkenning van het verleden in het heden. Dat deze aanval van zo’n nieuw elitair persoon op de democratische rechtstaat zoveel bijval krijgt is verontrustend en tegelijkertijd interessant. Waar zal dit toe leiden?
Het zijn ook deze uitspraken van deze vooraanstaande politicus die mij met een schok deden beseffen dat veel plaatsen in de hedendaagse elite, waartoe ook deze politicus zonder het zelf schijnt te beseffen juist is gaan behoren, thans worden ingenomen door spreekbuizen die het ontevreden volk als hun populatie zien en daar hun voordeel mee proberen te behalen. En als die teneur zich voortzet zal dit nog wel even doorgaan.
Totdat er weer een nieuwe beweging ontstaat, net als na de tijd van Ortega en De Kadt en nu hopelijk geweldloos.
De boekjes Opstand der Horde van Ortega y Gasset en Het fascisme en de nieuwe vrijheid van Jacques de Kadt verdienen in dat kader een nieuw lezerspubliek.