Over enkele dagen gaat het veel besproken experiment van start. In Finland krijgen dan 2000 willekeurig gekozen werklozen geen werkloosheidsuitkering meer, maar een basisinkomen. In Nederland begint in een aantal gemeenten binnenkort een vergelijkbaar experiment. De regels voor een selectie bijstandsontvangers worden dan dermate versoepeld dat ze bij mogen verdienen en geen sollicitatieplicht hebben. Utrecht verwacht in het voorjaar al de eerste kandidaten voor de uitkering nieuwe stijl te kunnen selecteren.
Niet gekort
De Finse overheid wil met de proef bekijken of een basisinkomen doelmatiger is dan een uitkering en of de ontvangers meer gemotiveerd worden te werken. Door de bureaucratie rond uitkeringen deinzen veel werklozen ervoor terug werk aan te nemen, omdat er dan op de uitkering zal worden gekort via belastingen. Mogelijk valt die schroom weg bij een basisinkomen.
Experiment
Eerder dit jaar besloot het kabinet om op beperkte schaal experimenten met de bijstand toe te staan, onder strikte voorwaarden. ‘Ik hoop dat de beide Kamers snel laten weten wat zij ervan vinden. En als de Raad van State ook snel adviseert, zou het nog mogelijk zijn om de zaak op 1 januari in het Staatsblad te plaatsen en deelnemende gemeenten vlot te laten starten’, aldus Klijnsma in een gesprek met Binnenlands Bestuur.
Universiteiten betrokken
De ‘voortrekkersgemeenten’ Groningen, Tilburg, Utrecht en Wageningen gaan als eersten van start met de experimenten, die inhouden dat bijstandsgerechtigden een relatieve mate van vrijheid hebben en mogen bijverdienen tot een maximum van 20,4 procent van de uitkering, of juist intensievere begeleiding krijgen. De vier universiteiten in de steden kijken over hun schouder mee. ZonMw, instituut voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie, werkte mee aan het opstellen van de Algemene Maatregel van Bestuur die nodig is voor het experiment en toetst later de resultaten.
Ander regime
‘Er gaan binnenkort enkele honderden mensen meedoen, legt een gemeentewoordvoerder van Utrecht uit, ‘op vrijwillige basis overigens. Ze worden verdeeld in testgroepen die vervolgens elk een ander regime krijgen. Van weinig tot helemaal geen verplichtingen en controle,’ verduidelijkt ze. ‘Geen sollicitatieplicht bijvoorbeeld en ze mogen naast hun uitkering ook bijverdienen, in meer of mindere mate. Zo kunnen we na afloop zien wat het beste heeft gewerkt.’ De gemeente Utrecht denkt dat de tijd rijp is voor een andere uitvoering van de bijstandsuitkering. ‘Jarenlang was dat gebaseerd op wantrouwen, controle en handhaven wat veel geld kost. Het is de tijdsgeest; het is tijd voor een andere aanpak,’ aldus de woordvoerder.
Wereldwijd nagedacht
In heel de wereld wordt er over het basisinkomen nagedacht en worden er plannen gemaakt om het uit te proberen, zoals in Nederland, Canada en Californië. De Indiase regering doet er onderzoek naar. In Zwitserland verwierp een grote meerderheid van de kiezers eerder dit jaar het idee van een basisloon.