30 april zijn er traditiegetrouw op Koninginnedag vrijmarkten in een deel van het voetgangersgebied in de binnenstad én in het Leeghwaterpark van Purmerend. De Koemarkt zelf is niet langer beschikbaar voor de vrijmarkt vanwege het nieuwe terrassenbeleid.
Op deze feestdag zijn de plekken bestemd voor vrijmarkten verboden voor auto’s, motoren, fietsen, scooters en snorfietsen. Om verkeersgevaarlijke situaties en overlast te voorkomen, let de politie extra op naleving van de verkeersregels en de parkeerverbodzone in de binnenstad. Rijbanen moeten vrij blijven voor calamiteitenverkeer.
Vrijmarkten
De verkoopplaatsen mogen pas na 29 april worden ingenomen. Het is niet toegestaan in de woonwijken vrijmarkt te houden. Voor de verkoop van drank en etenswaren en versterkte muziek tijdens die dag zijn vergunningen vereist. Verkoop van partijgoederen (detailhandel) op de vrijmarkten is niet toegestaan. De verkoop van alcoholhoudende drank is voorbehouden aan horecazaken. Particulieren mogen geen alcoholhoudende drank verkopen. Als dit toch gebeurt, wordt de handel in beslag genomen.
Op beide vrijmarkten staat een met vlaggen herkenbare Rode Kruispost. De binnenstad en de omgeving van het Leeghwaterpark zijn niet berekend op grote aantallen auto’s. Bezoek de vrijmarkt daarom lopend, met de fiets of met het openbaar vervoer. De gemeente plaatst in het gebied van de vrijmarkten grote afvalcontainers, zodat iedereen na afloop de verkoopplek gemakkelijker schoon achter kan laten.
Tot zover de actualiteit van vandaag. Maar hoe is Koningingedag ontstaan en nog belangrijker heeft het kunnen uitgroeien tot zo’n volksfeest?
HET ONTSTAAN VAN KONINGINNEDAG
Koning Lodewijk Napoleon
De geschiedenis van koninginnedag Nederland begint met het ontstaan van het koninkrijk. Dat is pas zo vanaf 1806. Nederland werd in die tijd overheerst door de Fransen. Ons land werd bestuurd door Lodewijk Napoleon. Dit was de broer van de keizer van Frankrijk, Napoleon Bonaparte. Een pikante bijzonderheid is dat de actie van Keizer Napoleon, om zijn jongste broer ‘Koning van Holland’ te maken wel enige staatsjuridische grond had. Willem Frederik, Prins van Oranje-Nassau, zoon van overleden Erfstadhouder Willem V (de latere Koning Willem I dus!) had namelijk in 1801 zijn erfelijke rechten op het Stadhouderschap van de Nederlanden verkocht aan Napoleon. In 1806 besteeg Lodewijk Napoleon als koning van Holland de troon. Wie was dit kleine broertje van de grote keizer Napoleon Bonaparte? En hoe kreeg hij het voor elkaar om in vier jaar de monarchie populair te maken bij het Nederlandse volk? Koninginnedag begint bij hem, ook al heette het toen nog Koningsdag.
Zijn verdiensten voor het land zijn groot geweest. Hij maakte van een verzameling gewesten een natie en voerde de eenheid van munt in. Hij liet een voor die tijd zeer humane versie van het Wetboek van Strafrecht samenstellen. Hij zette zich in voor verbetering van de gezondheidszorg en het onderwijs. En de koning hield van kunst en literatuur. Hij is de oprichter van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, het Rijksmuseum en de Koninklijke Bibliotheek. Tijdens zijn korte regering werd Lodewijk steeds populairder. Deze populariteit dankte hij in grote mate ook aan zijn snelle reactie bij diverse rampen die het Koninkrijk teisterden. Hij hielp mee bij de rampbestrijding en de slachtofferhulp. Zo bezocht hij in 1809 de Betuwe na een overstroming en verstrekte hij financiële hulp aan de slachtoffers. Lodewijk Napoleon was een vredesvorst in een tijd van oorlog, die de Hollanders probeerde te beschermen tegen zijn grote broer. Die houding zat keizer Napoleon Bonaparte militair gezien danig in de weg.
Op 9 juli 1810 wordt per decreet het Koninkrijk Holland daarom bij Frankrijk ingelijfd en viel voortaan rechtstreeks onder het bewind van keizer Napoleon Bonaparte. Na zijn aftreden als koning verblijft Lodewijk Napoleon meestentijds in Italië. Hij overlijdt in 1846. In de traditionalistische verouderde geschiedschrijving van de ‘vaderlandsche geschiedenis’ heeft men geprobeerd om Lodewijk Napoleon uit onze geschiedenis ‘weg te schrijven’. Moderner historisch onderzoek levert echter waarderende beoordelingen van hem op. Op de populariteit die Lodewijk Napoleon als koning verworven had, kon Willem I zijn bewind bouwen. Zonder Lodewijk Napoleon was de monarchie in Nederland nooit zo populair geworden!
Nederland als koninkrijk
In 1813 kwam er een einde aan de overheersing en werd Willem I de nieuwe koning. Alle koningen en koninginnen die we daarna hebben gehad zijn afstammelingen van hem. Koningsdag was iets van de Franse overheersers geweest dus bestond als vanzelfsprekend niet meer.
Aan het einde van de 19e eeuw waren de Nederlanders het over veel dingen niet met elkaar eens. Dat kwam doordat er veel politieke tegenstellingen waren. Veel mensen wisten ook niet zo goed wat het betekende om Nederlander te zijn ook omdat Nederland als koninkrijk nog niet zo lang bestond. In 1887 stelde daarom een groep mensen voor om van de verjaardag van koning Willem III een nationale feestdag te maken. Iemand moet toen de populariteit van de Koningsdag onder Koning Lodewijk Napoleon in gedachten zij geschoten. Maar een nationale feestdag creëren om de eenheid onder de Nederlanders te verstreken, lag met betrekking tot Koning Willem III nogal problematisch.
In het Nationaal archief ligt een brochure getiteld: ‘Uit het leven van Koning Gorilla’. Hoewel de anonieme schrijver van het pamflet Koning Willem III nergens met naam en toenaam noemt, is het iedereen duidelijk dat het over de toenmalige impopulaire koning gaat. Het Koningshuis wordt alom gerespecteerd maar het is publiek geheim dat Koning Willem III geen fijnzinnige, trouwe persoonlijkheid bezit. Het pamflet komt uit socialistische hoek en verschijnt aan de vooravond van de 70e verjaardag van de koning op 19 februari 1887.
De socialisten vinden dat het Nederlandse volk beter af is zonder een koning die zich als een gorilla gedraagt en het volk “diep ongelukkig had gemaakt”. Vanaf zijn jeugd leidt “onzen Gorilla,….een liederlijk leven, uitsluitend aan Venus en Bacchus gewijd”. Koning Gorilla maakt zich schuldig aan drankmisbruik, gewelddadigheden, openlijk bordeelbezoek, scheldpartijen en beledigingen in het openbaar. Hij zou zijn volk bestempelen als “stomme ossen, canaille en rapaille”. Het pamflet is gebaseerd op roddels en geruchten maar bevat ook waarheden. De brieven van zijn vrouw Koningin Sophie van Württemberg en het geheime dagboek van Minister Weitzel spreken van een geestelijk gestoorde man die ook losse handen bezit. Kortom omdat koning Willem helemaal niet zo populair was, werd er besloten om de verjaardag van zijn dochter prinses Wilhelmina te vieren. Dit gebeurde voor het eerst op 31 augustus 1889. Deze dag werd heel toepasselijk Prinsessedag genoemd, omdat Wilhelmina toen nog geen koningin was.
Koninginnedag
Op haar achttiende werd Wilhelmina koningin en werd Prinsessedag omgedoopt tot Koninginnedag. In die tijd moesten de meeste mensen gewoon werken op deze dag. Omdat de verjaardag van Wilhelmina in de schoolvakantie viel, werd het al snel een feest voor kinderen, die wel vrij waren. Hieraan ontleent Koninginnedag dag tot op vandaag zijn (kinder) spelletjes karakter, zeker in die steden waaraan de koninklijke familie die dag een bezoek brengt. Het kinderfeest groeit de laatste jaren snel uit naar volwassenheid en wordt door velen gezien en beleefd als een soort reserve carnavalsdag.