Het omstreden landbouwgif imidacloprid – een neonicotinoïde – heeft bij normaal gebruik een ‘verwaarloosbaar effect’ op bijen. Het is dan ook ‘onwaarschijnlijk’ dat het gif de enige oorzaak is voor de bijensterfte die in veel landen wordt waargenomen. Zo meldde de Volkskrant verleden week.
Dat is de uitkomst van een experiment met bijenkolonies dat de afgelopen drie jaar plaatsvond aan de Universiteit van Maryland. Entomoloog Galen Dively en collega’s voerden bijenkolonies bij met pollen dat was besmet met 5, 20 en 100 microgram imidacloprid per kilogram – in de landbouw is 2 tot 4 microgram gebruikelijk, schrijven de onderzoekers. Pas vanaf 20 microgram begonnen de kolonies meetbaar te verzwakken; bij 100 microgram was de wintersterfte verdubbeld, tot zo’n 40 procent van de besmette kolonies.’Iedereen wijst beschuldigend naar deze insecticiden’, aldus Dively. ‘Ons onderzoek zegt: het is niet de enige oorzaak. Het draagt bij, maar er is meer aan de hand.’ Dat sluit aan bij de steeds sterkere consensus onder wetenschappers dat bijen last hebben van meer dan neonicotinoïden, zegt hoofddocent nieuwe risico’s Jeroen van der Sluijs van de Universiteit Utrecht. ‘Ik zie bijensterfte als combinatie van drie elkaar versterkende oorzaken: de 3 P’s – pollengebrek, pesticiden en pathogenen als virussen en de varroamijt.’
Verbod
Europa besloot in 2013, onder druk van de milieubeweging, het gebruik van imidacloprid in voor bijen gevoelige toepassingen te verbieden. ‘Maar deze studie onderstreept andermaal dat de toelating tot de Europese markt in orde was’, zegt de Wageningse bijenexpert Tjeerd Blacquière. ‘De twijfel kwam dan ook niet zozeer van wetenschappelijke als wel van publieke zijde.’ Blacquière vreest dat de landbouw teruggrijpt op oudere insecticiden, zoals pyrethroïden en carbamaten. ‘Daar hadden imkers vroeger veel meer problemen mee dan tegenwoordig met de huidige middelen.’Van der Sluijs vindt het te vroeg om de neonicotinoïden helemaal vrij te pleiten. Zo is niet precies duidelijk aan hoeveel gif de bijen bloot stonden: behalve de giftige bijvoeding aten ze immers ook ‘schone’ pollen en nectar. ‘Buitengewoon interessant’ noemt Van der Sluijs dat de experimenten lijken te bevestigen dat imidacloprid de bijen gevoeliger maakt voor besmetting met de varroamijt. ‘Franse bijenhouders meldden dit al eind jaren negentig op basis van hun eigen waarnemingen.’
Vliegjes en muggen
Blacquière denkt bovendien dat het lange warme seizoen van vorig jaar een rol speelt. Parasieten als de varroamijt kunnen bij zachtere temperaturen meer broedcyclussen voltooien, zegt hij. ‘Ik durf de gok wel aan dat we dit jaar ook weer veel bijensterfte zullen zien, gezien de hoge varroabesmetting in de zomer en het zachte najaar.’Een half jaar geleden kwamen de neonicotinoïden om een andere reden in opspraak: ze zouden dood en verderf zaaien onder vliegjes en muggen die, anders dan bijen, niet goed in de gaten worden gehouden. Onderzoekers uit onder meer Nijmegen ontdekten destijds een afname van het aantal insectenetende vogels in gebieden waar veel neonicotinoïden worden gebruikt.